Over de Klaaskerk, Nicolaasklooster en Sinterklaas

29 november 2023

Een korte geschiedenis van de Klaaskerk, het Nicolaasklooster en het Sinterklaasfeest.

In Utrecht zijn de Nicolaïkerk en het naastgelegen klooster vernoemd naar Sint-Nicolaas. Hij was de beschermheilige van schippers en kinderen. In de middeleeuwen was Sint-Nicolaas een zeer populaire heilige. Het huidige Sinterklaasfeest heeft echter ook een Germaanse traditie. In deze blog lees je er meer over.

De Klaaskerk en het Nicolaasklooster

De Nicolaïkerk (Nicolaaskerk) ligt in de zuidelijke binnenstad van Utrecht, naast het Centraal Museum. De kerk is natuurlijk vernoemd naar de goedheiligman. Het heeft zijn naam waarschijnlijk te danken aan de ligging vlakbij een kruispunt van waterwegen. Sint-Nicolaas was de beschermer van vissers, zeelieden en kooplieden. In de volksmond werd de kerk ook wel de Klaaskerk genoemd.


Rond 1110 werd gestart met de bouw van de kerk. Het was de tweede parochiekerk in Utrecht. Dat wil zeggen, een kerk waar het ‘gewone volk’ welkom was. Het is een opvallende kerk met twee verschillende torens. De grootste toren is verbouwd om er een carillon in te kunnen plaatsen. Het carillon is nog elk kwartier te horen. Mogelijk is de Nicolaikerk de eerste kerk in Nederland waar een orgel is geplaatst.

Vlak naast de Nicolaaskerk werd in de 14e eeuw een hofstede ingericht om ‘maegden daer in te herbergen ende God te dienen.’ Dit zusters die de hofstede betrokken werden begijnen genoemd. Zij leidden daar een eenvoudig en toegewijd leven. Naarmate het aantal begijnen toenam, begon de hofstede steeds meer op een echt klooster te lijken. Na enkele verbouwingen kreeg het de naam ‘Nicolaasklooster’. Eén van de mooiste elementen van het klooster is de gangbrug. Via deze brug konden de nonnen ongezien de kapel bereiken die aan de overkant van de steeg stond. De kapel is er nu niet meer, maar een deel van de gangbrug is goed bewaard gebleven.

Het schijnt dat de Nicolaaskerk een reliek van Sint-Nicolaas heeft. Wat voor een reliek dat is, daar ben ik nog niet achtergekomen. De Nicolaaskerk die in Odijk staat heeft zelfs twee relieken van de goedheiligman. De kerk bezat al een stukje van de mantel, maar sinds vorig jaar ook een echt stuk rib van Sinterklaas. Ze zijn er natuurlijk reuzetrots op.

De heilige Nicolaas

Nicolaas van Myra werd rond 270 na Christus geboren. Zijn wieg stond in Patara, een havenstad in zuidwest Turkije. Nicolaas kwam uit een welgesteld en gelovig gezin en al op 19-jarige leeftijd werd hij tot priester gewijd. Vanwege zijn strenge discipline, gulheid en vergevingsgezindheid was hij een voorbeeld voor anderen. Al snel volgde een benoeming tot bisschop van Myra.


Er zijn verschillende verhalen over de goede daden van Nicolaas overgeleverd. Het bekendste verhaal gaat over een arme man met drie dochters. Niemand wilde de dochters trouwen omdat het gezin zo arm was. En als zijn dochters niet trouwden, was de kans groot dat zij in de prostitutie terecht zouden komen. De arme vader was radeloos. Voorwaarde voor een huwelijk was dat hij een bruidsschat kon geven, maar hij had geen geld...

Op een avond vliegt er zomaar een buidel met goudstukken (of goudklompje) door het open raam naar binnen. In de buidel zit genoeg geld voor een bruidsschat. De arme vader is verguld van blijdschap. Enige tijd later gebeurt dit nog een keer. En als er ook nog een derde buidel met geld naar binnen wordt geworpen, besluit de vader te achterhalen wie de weldoener is. Het blijkt bisschop Nicolaas te zijn. Het strooien met geld (of snoepgoed) is een traditie die hieruit voortvloeit.


In een ander verhaal wekt Nicolaas drie dode kinderen (soms zijn het ook scholieren of studenten) weer tot leven. Daarom staat hij bekend als beschermheilige van de kinderen (en scholieren). Verder is Sint-Nicolaas onder meer beschermer van schippers, vissers, advocaten, bankiers, apothekers en kooplieden. Ook is hij patroonheilige van Amsterdam. In de middeleeuwen is Sint-Nicolaas één van de meest populaire heiligen.


Op 6 december, ergens tussen 335 en 337, sterft Nicolaas. Hij wordt begraven net buiten de stad Myra. In het jaar 1087 worden zijn botten naar Italië gebracht. Je kunt zijn overblijfselen vinden in de tombe van de Basilica di San Nicola in de havenstad Bari.

De Germaanse traditie van het Sinterklaasfeest

Naast de legendes over Sint-Nicolaas, staat het Sinterklaasfeest ook in een oude Germaanse traditie. Voor de komst van het christendom, was er bij Germaanse volkeren veel ontzag voor de wintergod Odin (ook wel Wodan genoemd). Op zijn witte paard Sephir (Sleipnir), vloog Odin over de daken van boerderijen. Aan deze machtige god bracht men offers. Appels, bieten, wortels en koren, werden bij het schoorsteengat neergelegd om Odin te vriend te houden. Het neerleggen van een wortel voor het paard is al een heel oud gebruik. Omgekeerd strooide Odin rond de kortste dag zaadjes door de schoorsteen. Het was een teken dat het land weer vruchtbaar zou worden. De schoorsteen staat in deze traditie symbool voor verbinding met het hogere of hemelse.


De Germaanse god Odin had verschillende helpers. Hij werd bijgestaan door angstaanjagende moerasgeesten. Donkere schimmen die met berkentakken (roedes) nieuw leven gaven aan het koude land. Ook had Odin twee zwarte raven, genaamd Huginn en Muninn (vrij vertaald ‘gedachten’ en ‘geheugen’). Zij vlogen rond en fluisterden Odin elke dag het laatste nieuws in. Hij wist dus alles. Als je van Odin een geschenk wilde ontvangen, dan moest je het wel verdienen.


In Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk wordt Sinterklaas net iets anders gevierd dan bij ons. Daar zijn er nog duivelse knechten die de de goedheiligman vergezellen. De tegenstelling tussen goed en slecht, en licht en donker, neemt daar nog een belangrijke plaats in. De meeste Nederlandse kinderen zijn in ieder geval niet meer bang voor alle Pieten.

Ein Blog über die 2.000-jährige Geschichte von Utrecht
13 november 2024
Ein Blog über die 2.000-jährige Geschichte von Utrecht.
Dijken zijn het fundament van Nederland. Samenwerking tussen bewoners was daarbij van levensbelang.
27 mei 2024
Over dijken, democratie en de rivier de Lek.
View of the river Lek
26 februari 2024
Building dikes to protect against floodings was essential to a prosperous life in The Netherlands. For this, the Dutch developed a cooperative system for effective watermanagement. Participation and democracy proved to be important pillars contributing to this vital task.
Sint-Maartensvlag van Utrecht
10 november 2023
Jaarlijks wordt SInt Maarten in Utrecht uitgebreid gevierd. In deze blog lees je waarom.
A river Vecht biketour is a must do in the Netherlands
16 oktober 2023
One of the most beautiful cycling routes in the Utrecht region follows the river Vecht. Each year I do a couple of biketours through this fascinating area. The whole Dutch history can be experienced in a nutshell while cycling through this lovely landscape.
Fietsinnovaties in Utrecht die mislukt zijn.
16 oktober 2023
Utrecht is een bijzonder fijne fietsstad. Toch gaat er weleens wat fout. In deze blog 5 innovaties voor de fiets die geen succes waren!
Utrecht Domtower
16 mei 2023
Visiting Utrecht you wonder: What are these cellars under the street filled with restaurants and bars? Why do people seem so relaxed and happy here?
The longest rainbow bike path in the world
16 mei 2023
Utrecht is a fantastic cycling city. It has been named the best cycling city in the world several times (2019 and 2022), based on the Global Bicycle Cities Index.
Regenboogfietspad Utrecht
16 mei 2023
Utrecht is een súper fietsstad. Zij is meerdere keren uitgeroepen tot beste fietsstad ter wereld (in 2019 en 2022), op basis van de Global Bicycle Cities Index.
Utrecht Domtoren
20 februari 2023
De waanzinnig interessante geschiedenis van Utrecht lees je hier in 2 minuten.
Meer posts
Share by: